Алісо, на цьому тижні «Перманентна революція», найбільша за всі часи виставка українського сучасного мистецтва в Європі, добігає кінця. Які роботи викликали гаряче зацікавлення?
Мабуть, класична «Червона» серія Бориса Михайлова, створена наприкінці 1960-х – на початку 1970-х. Вона досліджує у радянській повсякденності інфляцію червоного кольору, знаходиться у колекціях провідних світових музеїв, зокрема, у Tate Modern.
Борис Михайлов "Червона серія" (Кольорова фотографія, 1968-1975)
Ще один проект, на який багато хто звернув увагу – актуальна серія світлин киянина Євгена Нікіфорова. Проект є документацією існування пам’ятників радянської доби і їхніх решток у сучасній Україні.
Вигорілий ліс з дешевих китайських рушників
Інсталяція «Чорний Сибір» митця з Дніпра Микити Шаленного. Монументальна репліка на тему репресій і концтаборів ХХ сторіччя. Моторошне чорне панно, пейзаж вигорілого лісу, створений з дешевих китайських рушників. Сибір, що у свідомості українців залишається темним символом російської державної репресивної машини.
Микита Шалений «Чорний Сибір» (текстильна інсталяція)
Оцінить міру обізнаності угорської публіки в історії України. Чи сприймається виставка без певних знань на цю тему?
«Перманентна революція» – це мистецька виставка, не варто її сприймати як методичку щодо перебігу справ у нашій країні. Але я підготувала детальні анотації до кожного твору. Вони експонуються поруч із роботами. На зовсім вільний політ фантазії приречений лише відвідувач, який геть не вміє читати.
Пересічні угорці, дійсно, парадоксально мало знають про нашу країну – так само, як ми мало знаємо про їх реалії й ми. Маючи спільний кордон, ми, на жаль, залишаємося чужинцями, і це надає простір для маневру політичним маніпуляторам та пропагандистам.
Найкращим антидотом проти махінацій такого роду є незаангажовані культурні проекти, чесна розповідь про себе, мистецькі твори, якісна література, реальне спілкування, а не затишне болото стереотипних суджень, з яких виростає імперія конспірології та фейкових новин.
Євген Нікіфоров "Про пам'ятники республіки" (кольорова фотографія, 2014-2018)
Які емоції викликає інсталяція Жанни Кадирової з «відбитим» Кримом? Як ви оцінюєте вплив російської пропаганди на ці емоції?
За бажання можна перекрутити все, що завгодно. Мистецтво має здатність впливати на емоції глядача. Ним можна маніпулювати, воно може маніпулювати – все це ми добре знаємо з власної історії ХХ сторіччя. Але в даному випадку все цілком очевидно.
Жанна Кадирова (скульптурна інсталяція, 2015)
Робота Жанни Кадирової, створена у 2015 році, - потужне висловлювання України «посттравматичної» доби. Величезний уламок цегляної стіни, що має обриси української мапи, здається, зовсім нещодавно було вибито з якогось ще більшого шматка. На задній стороні стіни – дешеві шпалери у квіточку, які пам’ятає кожен, хто застав пізньорадянський та пострадянський побут. Поруч, відбитий при якомусь черговому падінні, лежить Крим.
Вичавити з себе пам’ять про радянські шпалери
Невесела робота.
Так, але вона про сучасну Україну, яка все ще знаходиться в орбіті наслідків розпаду СРСР – політичних, економічних, психологічних. Це твір про світовідчуття покоління, що виросло на руїнах сенсів, пережило дві революції, анексію Криму, гібридну війну, і все ще не може вичавити з себе пам’ять про ці радянські шпалери. Адже для нас, на відміну від більш зрілих і зовсім молодих поколінь, усі ці квіточки - інтимна територія власного дитинства.
Роман Мінін "Шахтар-чемпіон" (скульптура, мурал, 2017)
Чи виправдала себе нестандартна побудова експозиції (емоційний принцип)? В ситуації «шапки-невидимки» для українського мистецтва чи не є більш ефективним принцип наративу?
А хто сказав, що хронологічний принцип є найефективнішим способом побудування наративу? Ми ж не у природничому музеї, де намагаємося розповісти історію еволюції від примітивної молекули до homo sapiens. Перед нами стояло непросте завдання – на відносно невеликій площі показати українське сучасне мистецтво як феномен, гідний презентації у європейському музеї. Для цього треба було малювати емоційну картину «широкими мазками».
Музей Людвіга (Ludwig Múzeum), Будапешт
«Перманента революція» в першу чергу націлена на кураторське середовище. Чи є вагомі результати?
«Перманентна революція», в першу чергу, націлена на глядачів. Робити велику виставку, для реалізації якої знадобилися чималі зусилля і самого музею, і українського співорганізатора Zenko Foundation для демонстрації лише фахівцям було б неправильно. Але мені дуже приємно знати, що проект відвідало багато міжнародних кураторів і галеристів. Впевнена, це призведе до низки нових ініціатив. Наприклад, ми вже ведемо перемовини з музеєм щодо закупівлі представлених у проекті творів до їхньої колекції.
Виставка, як метелик: дуже красивий, але життя його недовге
Ми видали величезний каталог, що включає матеріали про Україну, написані поетом Сергієм Жаданом, журналісткою Катериною Сєргацковою та австрійським істориком Андреасом Каппелером. До книги увійшли наші з Костянтином Акіншею статті-розвідки про українське мистецтво від початку XX сторіччя до сьогодення. Виставка – вона як метелик: дуже красивий, але життя його недовге. Каталог – це продовження його життя.
Василь Цаголов "Критичний градус" (полотно, акрил, 2013)
Ви якось назвали проект ризикованим. Чому?
Були побоювання щодо політичної ситуації в Угорщині на момент відкриття виставки. Воно співпало з фінальною стадією передвиборчої кампанії, одним з елементів якої було розігрування української карти. Восени минулого року, після прийняття Україною закону про освіту, відносини між нашими країнами були непростими. Усі ці збіги могли призвести до будь-яких провокацій та інсинуацій. Але, на щастя, все пройшло спокійно.
Ви як куратор задоволені фідбеком в цілому?
В цілому так. Я неймовірно вдячна усім колегам з музею, а також Zenko Foundation за те, що разом нам вдалося реалізувати мрію. Глядачеві важко уявити, що таке підготовка великого мистецького проекту з усіма логістичними проблемами, психодрамою комунікації між кількома десятками творчих людей, страхуванням і, особливо, монтажем творів. Про одні лише пригоди роботи Жанни Кадирової вагою у три тони я могла б написати цілий трилер.
Що саме ви змінили б або доповнили в «Перманентній революції», якби довелося презентувати виставку в майбутньому?
Зробила б іншу виставку, на іншу тему. Все, що хотілося сказати «Перманентною революцією», вже сказано. Бажано поставити крапку в історії з «перманентною революцією». Маю на увазі стан українського суспільства в цілому.
Аліса Ложкіна, куратор проекту