У розмові про фільм шведського режисера іранського походження (що в оригіналі носить назву просто Gräns, «Межа») з аудиторією, з ним ще незнайомою, слід дотримуватися певної обережності через кілька різких сюжетних поворотів. Деякі з них досить передбачувані, інші ж є не лише по-справжньому несподіваними, але і змінюють сприйняття картини.
Де: кінотеатри України
Коли: з 1 листопада
Про сюжет достатньо сказати: стрічка про співробітницю митниці, яка виявляє порушників, вловлюючи їх флюїди страху та збудження. Один із затриманих нею виявляється членом банди педофілів, до пошуку якої залучають героїню. Інший, у чиєму багажі так нічого і не вдається відшукати, спонукає її почати розслідування про власне походження, про витоки свого дару та інші особливості, про які вона вважала за краще не замислюватися, залишивши їх у темному царстві дитячих травм та сновидінь.
Переможець конкурсу «Особливий погляд» Каннського МКФ
«Межа» стала переможцем конкурсу «Особливий погляд» Каннського МКФ. У тій же програмі брала участь і стрічка «Донбас» нашого співвітчизника Сергія Лозниці, що була удостоєна нагороди за кращу режисуру. Незважаючи на географічну віддаленість подій і гадану тематичну несхожість, ці картини пов'язані не тільки призами «Особливого погляду». Принаймні, фільм Алі Абассі також видається болісно актуальним для наших країв.
«Донбас» Лозниці, всупереч епатажній назві, свідчить, що простір гротескного беззаконня зовсім не обмежений ОРДЛО, що від нього потерпає вітчизняна повсякденність і по наш бік блокпостів. Так і фільм Алі Абассі говорить про хиткість, проникність кордонів між сторонами конфлікту. Персонажі існують на пограниччі протиборчих сил, між цивілізацією і природою, минулим і сьогоденням, катами і жертвами. Можливо, це і є головна тема, що піднімається у фільмі - проблема співіснування нащадків пригноблювачів і нащадків пригноблених, осмислення історичних катаклізмів, що продовжують тяжіти над сучасністю; проблема кровної ворожнечі, якою захоплені народи й соціальні групи, кругообігу насильства, вийти з якого можна лише завдяки особистому моральному зусиллю.
Казковий елемент дозволяє загострити тему ксенофобії, яка змушує приймати чуже за вороже і навіть жахливе, так що у нашому сприйнятті інший народ або представники протилежного світогляду виявляються такими, що належать до якогось іншого тваринного виду. Важливим аспектом тут виступають болісні пошуки свого місця у світі. «Межа» показує, як ті з нас, хто відчуває свою приналежність до певної меншості, пригнобленої у минулому або у сьогоденні, змушені замислитися над тим, чи повинна бути частиною їх ідентифікації ненависть до представників народу пригноблювачів.
Чудовиська з хоррорів можна сприймати як символ
Автори переосмислюють механізми масового кіно, у якому представлені спільноти осіб, чиї злодійства покликані виправдати в очах глядачів гоніння, яким ті піддаються. Серед найбільш очевидних прикладів можна згадати радянські фільми, у яких вихідці з дворянських сімей, заможні селяни-куркулі та священнослужителі готували контрреволюційні змови, твори Третього Рейху про підступи євреїв чи ті американські вестерни, що зображували індіанців невідмітними від диких звірів. Але і казкові істоти, чудовиська з хоррорів на зразок вампірів, перевертнів або зомбі можна сприймати як символ, алегорію пригнобленої меншини - релігійної, ідеологічної, етнічної, сексуальної, у якій ми підозрюємо найгірші пороки людського роду, і з якою належить розправлятися в ім'я закону і порядку. Така собі жанрова метафора необхідності державного, громадського, колективного насильства над небажаними елементами, над ізгоями, яких приносять у жертву благоденству.
Картина Абассі начебто ставить з ніг на голову це співвідношення нормальної більшості й патологічної меншини. Здається, ніби «Межа» відповідає ревізіоністській моделі хоррорів та містичних мелодрам останнього часу, де монстри не настільки монструозні, а де-не-де і зовсім постають безневинними дітьми природи, справжніми ж чудовиськами виступають самі люди. Однак оповідь далека від подібної однозначності. Як випливає з подій, якщо цивілізація неминуче передбачає репресивні практики, то й природа невіддільна від насильства, і якщо одним повне розкріпачення дозволяє бігати голяка у лісі, інших воно віддає у владу найкровожерливіших інстинктів.
Межа, що відокремлює помсту від прощення, героїзм від слабкодухості, самопожертву від насильства пролягає не між умовними нормальними й умовними іншими, не між народами, культурами та державами, а через душу кожного з нас. Фільм свідчить, наскільки важко залишатися собою, наскільки природним є прагнення прибитися до натовпу «своїх», злитися з ними, ким би вони не були. Але що все ж ідеї колективної відповідальності та національного єднання можуть відступити перед нашою готовністю слідувати власним (або релігійним) уявленням про Добро та Зло. Нехай заради того, щоб відстояти право на тягар особистого вибору, нам нерідко доводиться відкидати споконвічні традиції та устої, долати історичні кривди або навіть відмовлятися підкорятися владі.