Здавалося б, театр перейшов усі можливі межі: вже були відкинуті культ літератури, культ режисера, навіть культ актора. Те, що називається сучасним спектаклем, охоплює всі можливі форми і медіуми: це і театр свідків, і глобальні 24-годинні перформанси Яна Фабра, і спектаклі-променади Rimini Protokoll, і візіонерський театр Кастелуччі, і відео-інсталяції Франка Касторфа і “простір нової процесуальності” Бориса Юхананова. Неможливо перерахувати всі його новітні модифікації, а тим більш — надати їх чітку класифікацію. Однак можливо навчитися розпізнавати природу нових театральних знаків, знаходити особливі ключі зчитування, що надасть не лише перспективу урізноманітнити свій глядацький досвід, але й впевненіше орієнтуватися у сучасному мистецтві загалом. І ще, приємний бонус: після прочитання цих книг ви точно зможете всім розповідати, що не так з українським театром.
“Читати театр”
Авторка — Анна Юберсфельд. Видавництво "California University Press", 1999 рік.
Почнемо з літератури для найвитриваліших. “Читати театр” — класика французького і світового театрознавства, власне, те, з чого професійне театрознавство починалося. Вже читали Ролана Барта і слово “семіотика” не вводить вас в ступор? Тим краще для вас, тому що книга Юберсфельд — Біблія театральної семіології. Хочете навчитися розбивати театральний простір до рівня знаків і символів і бачити щось більше ніж загальний контекст? Тоді ця книга для вас.
“Естетика відсутності”
Автор — Хайнер Ґьоббельс. Видавництво "Электротеатр Станиславский", 2015 рік.
Це збірка статей та есеїв Хайнера Ґьоббельса, німецького театрального режисера і композитора про сучасну театральну естетику, тексти Гертруди Стайн і Хайнера Мюллера і музику, як центр нового театру. Одна з тих книг, яка остаточно вас переконає в тому, що театр виявляє себе у всьому - навіть у своїй відсутності.
“Постдраматичний театр”
Автор — Ханс-Тіс Леман. Видавництво "Garage, ABCdesign", 2013 рік.
Безсумнівно, ключова театрознавча праця кінця ХХ століття, без якої наразі не відбувається жодна серйозна розмова про театр. Після виходу німецького оригіналу цієї книги в 1999, весь театральний світ розділився на тих, хто критикує Лемана і на тих, хто проголошує себе адептами постдраму. Тому цю книгу заслужено називають “Новим Завітом сучасної сцени”. Що таке постдраматичний театр? Куди поділася класична драматична конструкція спектаклю? Постдраматичний чи постмодерний? Всі ці питання, і не лише - у першій спробі охопити принципово неохоплюваний простір сучасного театру.
“Естетика перформативності”
Авторка — Еріка Фішер-Ліхте. Видавництво "Канон" + РООИ “Реабилитация”, 2015 рік.
Вже третя книга з Німеччини і це не дивно, оскільки саме в Берліні та Гамбурзі з'явилося театрознавство як наука про спектакль, а не як наука про текст, архітектуру і костюми. Винен у цьому Макс Герман, “батько театрознавства”, прямою послідовницею якого Еріка Фішер-Ліхте і є. Ця праця — про різницю між театром текстуальним і перформативним і, власне, про сам перформативний поворот. Як розрізняти “театральність” і “перформативність”? Як театр вийшов за межі будівлі театру і театралізував абсолютно все: від соціальних відносин до гуманітарних наук? Зацікавились? Тоді вперед.
“Нас всіх нудить. Як театр став сучасним і ми цього не помітили”
Автор - Віктор Вілісов. Видавництво "АСТ", 2018 рік.
“Мальчик, который ни у кого не спрашивал разрешения и стал самым читаемым театральным критиком”, Віктор Вілісов, він же Вилисов постдраматический, один із найбільш скандальних театральних журналістів Росії в минулому році видав книгу, назва якої вже говорить сама за себе. Більшості читачів він може бути відомим не стільки оглядовими матеріалами у виданні “Афіша”, скільки телеграм-каналом “Вілісов постдраматичний”. Якщо вас цікавлять питання як співвідносити себе з сучасністю, і де в цій сучасності відведене театру місце — сміливо замовляйте його книгу.